Het boek Openbaring fascineert mij al tientallen jaren. Vanwege de vier verschillende fundamentele interpretatiemodellen (historicisme, preterisme, futurisme en de idealist verklaring) ben ik me op een gegeven moment gaan afvragen welk model de meest geëigende wijze van verklaren zou zijn en waarom de andere modellen dan minder geschikt of misschien zelfs wel helemaal ongeschikt zouden zijn.
Voor het antwoord op die vraag is, naar mijn vaste overtuiging, een literaire analyse van de tekst de aangewezen weg. Daarbij is de vraag voortdurend “Wat stáát hier?” en (nog) niet: “Welke verklaring kan ik hiervan geven?” Uiteindelijk is het doel van een analyse en een verklaring wel hetzelfde. Beide zijn bedoeld om de betekenis van de tekst vast te stellen. Maar de juiste volgorde is van fundamenteel belang; éérst analyseren, dan pas interpreteren. Heel simpel uitgedrukt: Je moet eerst goed weten wát er staat, voordat je kunt zeggen wat het betékent.

1 EEN EERSTE VERKENNING
Wie voor het eerst kennis maakt met de Openbaring, zal misschien het gevoel krijgen dat hij door de bomen het bos niet meer ziet. Dat is begrijpelijk. Maar inzicht is gebaat bij overzicht. Daarom is het zinvol om als eerste te beginnen met een verkenning van het boek, met de bedoeling een globaal overzicht te krijgen van het geheel.
Het resultaat daarvan is dat we zullen ontdekken dat alle visioenen over de toekomst (Openb. 4.1-22.5) deel uitmaken van een logisch en duidelijk gestructureerd geheel. Het is bijzonder nuttig om je daarvan bewust te zijn. Want dat stelt je in staat om later de verschillende onderdelen binnen de algehele context te beschouwen.

2 SERIE A: DE EERSTE ZES ZEGELS (4.1-7.17)
Na het visioen van de Mensenzoon tussen de kandelaren en zijn boodschap aan de zeven gemeenten moet Johannes ‘opklimmen’ naar de hemel. Daar zal hem worden getoond wat er binnenkort gaat gebeuren. Dat staat vermeld in de verzegelde boekrol die God in zijn hand houdt. Aanvankelijk lijkt er niemand te zijn die het recht heeft die boekrol te openen. Maar dan gaat alle aandacht uit naar Jezus, het Lam. Hij is de enige die "waardig" is de zegels te verbreken. Wat gaat hij aan Johannes en de zeven gemeenten openbaren?

3 SERIE A: HET ZEVENDE ZEGEL (De zeven bazuinen: 8.1-11.19).
Toen de eerste vier zegels werden geopend, was Johannes getuige van onthutsende taferelen. Er vielen veel slachtoffers door het optreden van de vier ruiters. Die slachtoffers vragen God om hun bloed te wreken aan “hen, die op de aarde wonen” (5e zegel). Hun gebeden worden verhoord en als waarschuwing en voorbode van het komende oordeel volgt een reeks calamiteiten (6e zegel). De daders beseffen dat “de grote dag” van de toorn van God en het Lam is aangebroken. Er is geen ontkomen meer aan. Als het zevende zegel wordt geopend, ontstaat er in de hemel een indrukwekkende stilte. Dan verschijnen zeven engelen, die om de beurt op hun bazuin blazen en zo het startsein geven voor het voltrekken van Gods oordelen.

4 TERUGBLIK OP SERIE A (4.1-11.19)
Johannes moest ‘opklimmen’ naar de hemel om daar van God zijn visioenen over de toekomst te ontvangen (Openb.4.1). Daar hoort en ziet hij hoe Jezus, het Lam, een verzegelde boekrol uit de hand van God ontvangt en de enige is die de zegels mag verbreken. Als het ene zegel na het andere wordt geopend, ontvouwt zich voor het oog van Johannes een serie zeer indrukwekkende taferelen. Deze aflevering is een korte terugblik op dit gebeuren. Wat kunnen we leren uit de inhoud van de visioenen, en welke betekenis hebben de logische en chronologische volgorde van de visioenen voor een latere interpretatie?

5 SERIE B: DE GROTE STRIJD (1e t/m 4e fase: 12.1-13.18)
Jezus had ooit tegen zijn leerlingen gezegd dat verdrukking het lot van zijn volgelingen zou zijn (Joh.16.33). Het is dus niet verbazingwekkend dat Johannes in zijn voorwoord tot de Openbaring vermeldt hij een “deelgenoot in de verdrukking” is van de zeven gemeenten. In deze serie wordt ingezoomd op de grote strijd tussen goed kwaad, waarvan vervolging een belangrijk onderdeel is. Het eerste wat Johannes nu ziet zijn twee ‘tekenen’ in de hemel: een “grote rossige draak” en een “vrouw, met de zon bekleed”. Zij vormen het begin van een hele reeks dramatische gebeurtenissen. Een luide stem in de hemel waarschuwt de bewoners van deze aarde: “Wee de aarde en de zee, want de duivel is tot u neergedaald in grote grimmigheid, wetende dat hij weinig tijd heeft” (12.10,12). Daarmee is de toon gezet voor wat er verder volgt in deze serie.

6 SERIE B: DE GROTE STRIJD (5e en 6e fase: 14.1-20)

Tot dusver is de grote strijd voor de gelovigen dramatisch verlopen. In de eerste vier fasen hebben zij het onderspit moeten delven tegen het beest uit de zee en zijn bondgenoten. Maar nu ziet Johannes een visioen ter bemoediging van hen die de aanbidding van het beest geweigerd hebben. Zij mogen dan ‘outcasts’ zijn op aarde, in de hemel zijn ze volledig geaccepteerd. Hij ziet hen als een groep van 144.000 op de berg Sion staan, samen met het Lam (5e fase). En God laat de gelovigen hier op aarde niet aan hun lot over. Hij laat een krachtige, drievoudige, laatste waarschuwing aan de hele wereld verkondigen. Het is zaak voor iedereen daarmee rekening te houden. Voor wie er niet naar handelt, zijn de gevolgen desastreus (6e fase).

7 SERIE B: DE GROTE STRIJD (7e fase: 15.1-16.21)
De waarschuwing van de drie engelen zijn inmiddels wereldwijd verkondigd (14.6-11). Nu staan er zeven engelen klaar om het startsein te geven voor zeven plagen die de kosmos en de onbekeerde mensheid voluit zullen treffen. Maar voordat dit plaatsvindt, krijgt Johannes opnieuw een visioen ter bemoediging van “de overwinnaars van het beest en van zijn beeld”. Zij staan voor de troon van God en zingen daar hun lied ter ere van Gods rechtvaardige oordelen. Eén aspect van die oordelen is dat de aanbidders van het beest en zijn beeld nu moeten oogsten wat ze gezaaid hebben. Ze zullen moeten “drinken van de wijn van God gramschap, die ongemengd is toebereid in de beker van zijn toorn” (14.10). Hen staan angstaanjagende tijden te wachten.

8 TERUGBLIK OP SERIES A EN B (4.1-16.21)
Wanneer we serie A vergelijken met B (zie figuur 10) constateren we een aantal directe verbanden en frappante overeenkomsten. De structuur en thema’s zijn in beide series identiek. Inhoudelijk vullen ze elkaar aan, maar ze belichten de toekomst vanuit een verschillend perspectief. Daardoor krijgen we steeds gedetailleerder informatie. In serie A zijn die visioenen in eerste instantie bedoeld voor de zeven gemeenten (1.11; 4.1). In B hebben ze een grotere reikwijdte, want daarin moet Johannes profeteren over “vele natiën en volken en talen en koningen” (10.11). Ook zij moeten weten dat de tijd nog maar kort is voordat het oordeel komt en de zeven laatste plagen een einde zullen maken aan alle God-vijandige machten.

9 SERIE C: HET OORDEEL (1e t/m 4e aspect: 17.1-19.10)
Deze serie visioenen wordt ingeleid door een van de zeven engelen die de plagen hadden. Hij zal Johannes “het oordeel over de grote hoer” laten zien, maar ook over het beest dat “ten verderve” vaart (17.8). Eerst geeft de engel hem een vrij gedetailleerd beeld van het beest in zijn verschillende verschijningsvormen (zijn koppen en horens). Maar hij toont hem ook de relatie tussen dit beest en ‘Babylon de hoer’, de vrouw die op het beest zit. Het gaat hierbij om een mysterieus samenwerkingsverband, waarover Johannes zéér verbaasd is. Deze twee zijn verantwoordelijk voor “het bloed der heiligen” en “het bloed der getuigen van Jezus”, dat rijkelijk gevloeid heeft (17.6). Maar nu is de tijd voor het oordeel over hen aangebroken.

10 SERIE C: HET OORDEEL (5e t/m 6e aspect: 17.16-19.10)
Aanvankelijk was er sprake van een zeer nauwe samenwerking tussen de hoer en het beest. Van die samenwerking is op een gegeven moment helemaal niets meer over. In tegendeel, want de hoer wordt nu door het beest en zijn tien horens op gruwelijke wijze omgebracht (5e aspect). “Want God heeft in hun hart gegeven zijn zin te volbrengen en dit eensgezind te doen…” (17.16-17). Dit is blijkbaar een onderdeel van “het geheimenis van de vrouw… en van het beest” (17.7). Nadat de hoer is geliquideerd en voordat God zijn laatste gerichten voltrekt, krijgt zijn trouwe volk dat nog in Babylon verblijft de dringende oproep om de stad te verlaten, want die zal volledig worden verwoest (6e aspect). Het zijn indrukwekkende tijden.

11 SERIE C: HET OORDEEL (7e aspect: de eerste zes ‘Godsgerichten’ 19.11-21.8)
Johannes is al getuige geweest van de eerste zes aspecten van het oordeel. Nu krijgt hij het 7e aspect te zien, wat bestaat uit de zeven laatste ‘Godsgerichten’. Die zijn de tegenhanger van de bazuinen uit serie A en de plagen uit serie B. In deze aflevering staan we stil bij de eerste zes. De eerste twee ‘Godsgerichten’ vinden plaats te Harmágedon. Dan volgt het interval van “duizend jaren”. Aan het einde van die periode vindt de tweede opstanding plaats en dat leidt tot het allerlaatste vijandelijke offensief tegen God. Het doelwit daarbij is de “heilige stad”. Dan volgen het derde tot en met het zesde ‘Godsgericht’ over alles en iedereen die betrokken was bij de opstand tegen God en zijn gezag.

12 SERIE C: HET OORDEEL (7e aspect: het zevende Godsgericht’ 21.9-22.5)
Bij de eerste zes Godsgerichten werd de aarde door vuur en zwavel gezuiverd van alle kwade machten en krachten. Aan zonde, dood, vervolging en lijden is voorgoed een einde gemaakt, want “de eerste dingen zijn voorbijgegaan” (21.4). Het zevende Godsgericht brengt de langverwachte vervulling van Gods beloften aan de gelovigen en in het bijzonder de martelaren. Terwijl Babylon voorgoed ten onder is gegaan, zal het nieuwe Jeruzalem voor eeuwig en altijd de verblijfplaats zijn van de “overwinnaars” omdat zij God door dik en dun altijd trouw gebleven zijn. In de heilige stad heersen paradijselijke toestanden en door Gods aanwezigheid is de hele stad één grote tempel. Daarin mogen zij God voor altijd als priesters dienen. Al Gods beloften zijn waarachtig en volkomen betrouwbaar gebleken.

13 GODS NIEUWE SCHEPPING: TWEE GETALLEN DIE OPVALLEN
Het nieuwe Jeruzalem is fysiek gezien een stad van oogverblindende schoonheid en pracht. Daarnaast gaat ook het leven in de stad alle verwachtingen te boven. Niets kan er de rust en vrede nog verstoren. God en het Lam zijn er persoonlijk aanwezig. Overal heersen vrede en harmonie. Niet alleen de stad, maar heel Gods nieuwe schepping is van een ongekende schoonheid. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de beschrijving van de heilige stad en van Gods nieuwe hemel en aarde ook vanuit literair oogpunt gezien een literair meesterwerk blijkt te zijn. Dit komt mede tot uiting door een doelbewust gebruik van het getal ‘twaalf’ voor de heilige stad en ‘zeven’ voor heel Gods nieuwe schepping.

14 TERUGBLIK OP SERIES A, B EN C (4.1-21.8)
Aan het einde van de analyse van de drie series visioenen over de toekomst kunnen we nu de balans opmaken. De perfecte onderlinge relatie tussen de structuur en de thema’s van deze series zijn later van bijzondere waarde en betekenis voor een juiste verklaring van de tekst. Wie zich bewust is van het ‘progressief parallellisme’ binnen de structuur van deze series, zal daar zijn voordeel mee kunnen doen bij het bestuderen en afwegen van de juistheid van de verschillende verklaringen van de Openbaring. Daarmee zul je een aantal valkuilen kunnen vermijden. Uit het overzicht van figuur 16 valt gemakkelijk af te lezen dat de series elkaar inhoudelijk aanvullen als we ze in horizontale richting met elkaar vergelijken. Maar ook de logische en chronologische volgorde is in alle drie dezelfde: éérst vervolging, dan waarschuwing en tot slot het oordeel (series vergelijken in verticale richting).

15 TWEEDELING OP AARDE
Binnen het kader van de toekomstvisioenen tekent zich al snel een duidelijke en definitieve tweedeling op aarde af. De visioenen begonnen in de hemel. Dáár heerste volmaakte harmonie en kregen God en het Lam de eer die hen toekomt. Op de aarde daarentegen heersen al spoedig heel andere toestanden. Satan eist de eer en aanbidding op die alleen God toekomt. Het wordt voor alle geledingen van de mensheid een kwestie van kiezen. Het fundamentele onderscheid is dat de ene groep zich wel houdt aan de geboden van God en het getuigenis van Jezus, en de andere niet. De laatste groep manifesteert daarbij een aantal specifieke zonden waarvoor de Mensenzoon de zeven gemeenten nadrukkelijk heeft gewaarschuwd. Maar de hoer en haar aanhang hebben dat getuigenis van Jezus willens en wetens genegeerd. Daarmee hebben ze hun eigen lot bezegeld. God heeft er alles aan gedaan om de tweedeling te voorkomen, maar ieder mens is vrij om zelf te kiezen.

16 STRUCTUREEL MIDDELPUNT EN KERNTHEMA
Waarover handelt de Openbaring eigenlijk? Wat is uiteindelijk het kernthema van alle visioenen die we in dit boek beschreven vinden? Dat is een terechte vraag, die we aan het einde van deze analyse mogen stellen. Voor het antwoord luisteren we eerst naar wat Jezus daarover te zeggen heeft, want hij is (samen met God) de auteur van het boek. Ook Johannes verstrekt daarover nuttige informatie. Maar het meest uitgebreide antwoord krijgen we door de tekst van de Openbaring zelf te raadplegen. Weliswaar blijkt ‘het oordeel’ het kernthema te zijn, maar dat is niet waar God op uit is. Hij heeft er alles aan gedaan om de mensen tot inzicht en bekering te brengen. Dat geldt zowel voor de zeven gemeenten (“Bekeer u”) als voor heel de mensheid (de drie-engelen boodschap). Maar wie aan zijn oproep geen gehoor geeft, zal aan het oordeel niet ontkomen.

17 VAN ANALYSE NAAR EEN VERKLARING
De eerste stap die we hebben gezet op de weg naar een verklaring van de Openbaring was het maken van een analyse. Dat heeft inzicht opgeleverd in de structuur, de inhoud en samenhang van alle onderdelen van het boek. Met dat inzicht is een betrouwbare basis gelegd voor het maken van een gefundeerde keuze uit de volgende vier methoden van verklaren: het preterisme, futurisme, historicisme en een idealist interpretatie.
Het chronologische aspect van de visioenen speelt bij die keuze een cruciale rol evenals het ‘progressief parallellisme’ dat we bij de analyse hebben gesignaleerd. Maar Jezus voegt daar nog iets heel belangrijks aan toe. Iedereen die zich met dit boek bezighoudt, moet de inhoud en intentie ervan ten volle respecteren. Als hij er iets aan toevoegt of ervan afneemt, zal God hem dat zwaar aanrekenen (22.18-19). Dat is een kristalheldere richtlijn voor het beoordelen van alle interpretaties. Elke manier waarop de Openbaring wordt uitgelegd, moet geheel in overeenstemming zijn met de inhoud van het boek en de bedoeling die God ermee heeft.